Ebeveyn-çocuk ilişkisi… Dünyaya geldiğimizde kurduğumuz ilk ilişki. İlk defa birine güldüğümüz, ilk defa birinin yüzünü incelediğimiz, insanları ve hayatı anlamaya çalıştığımız ilk iletişim şeklimiz. Aslında hayatımızı, daha sonra kuracağımız ilişkileri ve kim olduğumuzu anlamadaki ilk adımı oluşturan bir ilişki de diyebiliriz çünkü çocuklar ilk yıllarda pek çok şeyi ebeveynleriyle beraber deneyimler ve dünyayı keşfetmeye başlar. Ebeveyn ve çocuğun beraber çıktığı bu yolculuk çocuğun kişiliğini, tercihlerini ve mizacını şekillendirir. Bu sebeple ebeveynin çocuğu ile kurduğu iletişim daha ilk günden itibaren çok önemlidir. ‘Daha çok küçük, beni anlamaz’ diye düşünme sakın :) Çocuklar daha ilk günden itibaren sıcak ve sevgi dolu bir kucaklamayı hisseder. Eğer ebeveyn ile çocuk arasında sevgi dolu ve güvenli bir bağ kurulursa, çocuğun ileride kendisini ve diğer insanları olumlu olarak algılamasının yolları açılmış olur. Aksi halde ebeveyn ve çocuk arasında güvensiz bir bağ kurulur; bu da çocuğun ileride hem kendisine hem de diğer insanlara karşı olan düşüncelerini olumsuz etkiler. Bu nedenle ebeveynin çocuk ile kurduğu iletişim ve benimsediği ebeveyn stili kritik bir öneme sahip. Peki kaç çeşit ebeveynlik stili vardır? Ve senin ebeveynlik stilin hangisi?

Ebeveynlik Stilin Hangisi?

Psikolog Diana Baumrind, 1960 yılında 100’den fazla okul öncesi dönemdeki çocuklarla yaptığı araştırmada ebeveyn tutumları ve stillerini gözlemledi. Ebeveynlerin disiplin yöntemleri, bakım verme şekilleri, çocuklardan beklentileri ve çocuklarla kurdukları iletişimler gibi birçok konuda incelemeler yaptı ve ebeveynlerin çoğunun 4 farklı ebeveyn stili benimsediklerini öne sürdü. Peki bu ebeveyn stilleri nedir ve sen hangisine daha yakınsın? Haydi beraber keşfedelim.

1. 1. Otoriter Ebeveyn Tutumu

• - Bu evin kuralları var ve sen bu kurallara uymak zorundasın.
• - Bir sebebi yok, ben evde kalmanın doğru olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle bugün evde kalıyorsun.
• - Yemek saatinde yemeğini yemelisin. Eğer yemezsen ceza olarak aldığımız çikolatayı sana vermeyeceğim.
• - Çünkü ben öyle istiyorum

Bu ifadeler senin ebeveynlik tutumuna benziyor mu? Eğer benziyorsa otoriter bir ebeveyn olabilirsin. Peki nedir otoriter ebeveynlik?Bu tarz ebeveynlikte kurallar çok önemli. Ama çocuklarla beraber verilen ortak kurallardan bahsetmiyoruz burada. Tamamen ebeveynin belirlediği ve çocuğun uymasını beklediği hatta zorladığı kurallar. Otoriter ebeveynler kendi koydukları kuralların nedenlerini açıklamakta zorlanır ve genellikle ‘sebep yok, ben öyle istiyorum’ diyerek çocuğunun varlığını görmezden gelir. Eğer çocuk kurallara uymak istemezse de ebeveynin başvuracağı ilk yol ceza vermek olur. Bu nedenle otoriter ebeveynlerin evlerindeki iletişim ‘kurallar ve cezalar’ ekseninde döner durur. Yani bu evlerde ebeveynin tek başına koyduğu kurallar, kurallara uygun davranışlar ve kurala uyulmazsa uygulanacak cezalar var. Peki sizin ev böyle bir eve benziyor mu dersin?

2. 2. İzin Verici Ebeveyn Tutumu

• - Çocuktur yapar tabii ne olacak canım
• - Çocuğumla aramda ebeveyn-çocuk ilişkisi yok aslında biz arkadaşız
• - Beraber bir kural belirledik ama bazen buna uymak zorunda değiliz, o daha çocuk sonuçta
• - Oyuncaklarını ben toplarım, sen git oynamaya devam et

Bu ifadeler günlük hayatta kullandığın cümlelere benziyor mu? Eğer cevabın evet ise sen izin verici bir ebeveyn tutumuna sahip olabilirsin. Bu tarz ebeveynlerin çocuklarından beklentileri çok azdır. Çocuklarına karşı sıcak ve ilgili tavırlar sergilerler ve ebeveyn rollerinden çok arkadaşlık rollerine tutunurlar. Ancak bu ebeveynler ciddi bir problemle karşılaştıklarında kendi ebeveynlik davranışlarını sergilemeye başlarlar ve bu da çocuk ile olan ilişkilerini tutarsız kılar. Çocuk ‘e ama hani arkadaştık biz’ gibi bir düşünceye kapılır ve anne babasıyla olan ilişkisinin nasıl olduğunu tam olarak anlayamaz. Peki tüm bu bilgileri göz önünde bulundurduğunda, sen çocuğun ile olan ilişkinde bu tarz bir ebeveyn tutumunu benimsiyor olabilir misin?

1. 3. İhmalkâr Ebeveyn Tutumu

• - Çocuğumun karnı doyduğuna göre yanından ayrılabilirim, bana ihtiyacı yok şu anda
• - Çocuğum okul çıkışı ne yapacak bilmiyorum, herhalde eve gelir
• - Çocuğumun hangi yemeği sevdiğini bilmiyorum, hiç merak etmedim
• - Odasında oyun oynuyor sanırım, acıkırsa gelir yanımıza

Bu cümleler günlük kullandığın cümleler arasındaysa eğer sen de ihmalkâr ebeveyn özelliklerini taşıyor olabilirsin. Peki nedir ihmalkâr ebeveynlik? Bu tarz ebeveynlerin çocuklarıyla iletişimleri kısıtlıdır ve çocuklarının temel ihtiyaçlarını karşıladıkları sürece ebeveynlik görevlerini yerine getirdiklerini düşünürler. Çocukların ne hissettiği ya da ne istedikleriyle ilgilenmezler. Bu ebeveynler ‘ebeveyn-çocuk’ ilişkisi üzerine çok düşünmezler ve çoğunlukla çocuklarının varlığını görmezden gelirler. Peki sen çocuğunun en sevdiği yemeği biliyor musun? Ya da çocuğun şu an nerede ve ne yapıyor? :)

2. 4. Demokratik Ebeveyn Tutumu

• - Eğer kural koyacaksak bunu çocuğumla beraber belirliyoruz ve bu kuralların nedenlerini birbirimize açıklıyoruz
• - Çocuğumun ne hissettiği kurallardan daha önemli
• - Çocuğum hata yapabilir bu normal, onu cezalandırmam
• - Disiplini sadece çocuğumu desteklemek için bir araç olarak kullanırım, zorlayıcı bir tavır sergilemem

Bu cümleler kulağına nasıl geliyor? Senin düşüncelerine ve davranışlarına benziyor mu? Eğer cevabın evet ise demokratik bir ebeveyn olduğunu söyleyebiliriz. Bu tarz ebeveynler çocuklarına saygı duyar ve kendi kararlarını almada onlara destek olurlar. Çocukları bir problemle karşılaştığında bunu aile içinde konuşurlar ve ortak bir yol bulmaya çalışırlar. Bu tarz ailelerde çocuğun sesi en az anne-babanın sesi kadar duyulur ve düşünceleri önemsenir. Bu nedenle bu tarz bir ebeveyne sahip olan çocuklar kendilerini güvende hisseder ve aile içinde alınan kararlarda kendisinin de rolü olduğunu bilir. Peki sen çocuğunun sesini ne kadar duyuyorsun? Aile içinde aldığınız kararlarda çocuğunun en az senin kadar etkisi var mı? Bu sorulara cevabın evet ise sen de demokratik bir ebeveyn tarzını benimsemiş olabilirsin.

Bu stiller arasından ‘işte bu benim’ dediğin bir stil bulamadın mı? O zaman yeni nesil ebeveyn stillerinden birini benimsemiş olabilirsin. Peki ‘yeni nesil ebeveyn stilleri nedir?’ diye soracak olursan, bir sonraki yazımızda görüşmek üzere :)

Çocuk kalın, çocuklarla kalın…

Yazar: Betül Polat (Boğaziçi Üniversitesi Temel Eğitim Bölümü öğrencisi)

Kaynakça

Baumrind D. Child care practices anteceding three patterns of preschool behavior. Genet Psychol Monogr. 1967;75(1).