Çocuğunuza Kural Koymakta Zorlanıyor Musunuz?
- Ebeveyn olmak, çocuklara sevgi ve güven vermenin yanı sıra onlara doğru sınırlar koymayı da gerektirir. Kuralların belirlenmesi ve uygulanması, çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini desteklerken aynı zamanda ebeveyn çocuk ilişkisini de güçlendirir. Kurallar, çocuklara sorumluluk bilinci kazandırmanın ve onlara rehberlik etmenin önemli bir yoludur. Açık ve tutarlı kurallar sayesinde çocuklar, neyin kabul edilebilir olduğunu ve hangi davranışların uygun olduğunu öğrenirken, sınırları belli olan bir ortamda kendilerini daha güvende hissederler. Peki, uygulanabilir kurallar koymak ve bunları sürdürülebilir hale getirmek için hangi yöntemleri kullanabilirsiniz? Bu yazımızda gelin birlikte inceleyelim.
- Yaşa Uygun Kurallar Nelerdir?
- Çocuğa sınır ve kural koymaya başlamak için en uygun dönem 2,5-3 yaş aralığıdır. Bu yaşlarda çocuklar bağımsızlık kazanmaya başlar, kendi isteklerini daha fazla dile getirir ve çevrelerini keşfetmeye yönelik güçlü bir merak duyarlar. Ancak henüz özdenetimleri tam gelişmediği için sınırların belirlenmesi, onların güvenliğini sağlamaya ve sağlıklı alışkanlıklar kazanmalarına yardımcı olur.
- 0-2 Yaş
- Bu yaş grubundaki bebekler ve küçük çocuklar kuralları tam olarak kavrayamaz, ancak tekrar eden rutinler ve tutarlı sınırlar güven duygusu oluşturmalarına yardımcı olur. Kurallar kısa, net ve olumlu yönergeler içermelidir:
- Yemekten önce ellerimizi silmeliyiz.
- Arabalarını yere attığında kırılabilir, hadi gel arabaları park edelim.
- 3-5 Yaş
Bu dönemde çocuklar neden-sonuç ilişkisini daha iyi anlamaya başlar. Basit ve somut kurallar koymak gerekir: - Yemekten önce ellerini yıkamalısın.
- Oyundan sonra oyuncaklarını yerine koymalısın.
- Konuşurken kaba kelimeler kullanmamalısın.
- 6-9 Yaş
Çocuklar artık sorumluluk almayı öğrenmeye başlar ve kuralların neden önemli olduğunu daha iyi kavrayabilirler. Kuralların mantığını açıklamak bu dönemde faydalıdır: - Okuldan geldikten sonra ödevlerini tamamlamalısın.
- Televizyon izleme süren günde bir saatle sınırlı.
- Başkalarının eşyalarını izinsiz almamalısın.
- 10-12 Yaş
Bu yaş grubundaki çocuklar, daha fazla özgürlük isterken aynı zamanda kuralların esnekliğini sorgulamaya başlayabilirler. Bu nedenle, kuralların mantığını anlatmak ve gerektiğinde çocuğun fikirlerini almak önemlidir: - Ödevlerin bittikten sonra ekran süreni istediğin bir saatte kullanabilirsin.
- Aile kurallarına uymak, herkesin birbirine saygı duymasını sağlar.
- Evdeki iş bölümünde odanı toplaman senin sorumluluğunda.
- 13+ Yaş (Ergenlik Dönemi)
Ergenler, daha fazla bağımsızlık talep eder ve kuralları sorgular. Bu dönemde katı yasaklar yerine esnek ama net sınırlar koymak önemlidir: - Akşam saat 10’dan sonra telefon kullanımı yok.
- Eve geliş saatine dikkat etmek, güvenliğin için önemli.
- Kendi harçlığını yönetirken önceliklerini belirlemelisin.
- 1) Açık ve Net Olun
- Kuralların açık ve net olması, çocuğun onları anlamasını kolaylaştırır. Genel ifadeler yerine, belirli ve anlaşılır yönergeler verilmelidir. Örneğin, "Oyuncaklarını topla" demek yerine, "Akşam yemeğinden önce oyuncaklarını odana kaldırmalısın" gibi net talimatlar vermek daha etkili olacaktır. Ayrıca, "Ne zaman?", "Nerede?" ve "Nasıl?" sorularına cevap verecek şekilde kurallar belirlemek, çocuğun kurallara uymasını kolaylaştırır.
- 2) Tutarlı Olun
- Kuralların tutarlılıkla uygulanması, çocuklara güven verir. Eğer bir gün belirli bir kuralı uygulayıp ertesi gün es geçerseniz, çocuk kuralların önemini kavramakta zorlanır. Örneğin, ekran süresi konusunda belirlediğiniz süreye sadık kalmanız, çocuğunuzun disiplin anlayışını geliştirecektir. Tutarlılık, çocukların kuralların önemini kavraması açısından büyük bir öneme sahiptir. Bir gün uygulanan bir kuralın ertesi gün esnetilmesi, çocuğun bu kuralları dikkate almamasına yol açabilir. Bu nedenle, ebeveynler olarak belirlenen kurallara sadık kalmak, günlük rutinler oluşturmak ve kurallara uyumu olumlu pekiştirmek sürecin daha etkili olmasını sağlar.
- 3) Çocuğunuzu Sürece Dahil Edin
- Çocukların sürece dahil edilmesi, kurallara uyumlarını artıran önemli bir faktördür. Kural koyarken onların fikirlerini almak, kendilerini daha sorumlu hissetmelerine yardımcı olur. Örneğin, "Ders çalışma saatini nasıl belirleyelim?" gibi sorular sorarak çocuğunuzun da katkıda bulunmasını sağlayabilirsiniz. Aile toplantıları düzenlemek, seçenekler sunarak çocuklara karar verme fırsatı tanımak ve birlikte kurallar listesi hazırlamak bu süreci destekler.
- 4) Olumlu Bir Dil Kullanın
- Son olarak, kurallar koyarken olumlu ve güçlendirici bir dil kullanmak, çocukların kurallara karşı direnç göstermesini engeller. Cezalandırıcı ifadeler yerine yönlendirici ve teşvik edici cümleler tercih edilmelidir. Örneğin, "Bağırma!" yerine "Sakin bir ses tonuyla konuşmanı bekliyorum" demek, çocuğun olumlu davranışları benimsemesine yardımcı olur. Aynı şekilde, "Oyuncaklarını dağıtma!" yerine "Oyun bittikten sonra oyuncaklarını yerine koymayı unutma" gibi ifadeler kullanmak daha etkili olacaktır.
- 5) Sonuçlarını Belirleyin
- Kurallara uyulmadığında ne gibi sonuçların olacağını önceden belirlemek, çocuğun sınırları daha net anlamasına yardımcı olur. Ancak bu sonuçlar cezalandırıcı değil, öğretici ve mantıklı olmalıdır. Örneğin, "Eğer kitaplarını yerine koymazsan, ertesi gün yeni bir hikaye seçmeden önce onları toplaman gerekecek." gibi bir yaklaşım, çocuğa davranışlarının sonuçlarını öğrenme fırsatı sunar.
- 6) Örnek Olun
- Ebeveyn olarak çocuklarınıza rol model olduğunuzu unutmayın. Eğer çocuğunuzun televizyon süresine uymasını bekliyorsanız, sizin de ekran kullanımınıza dikkat etmeniz gerekir. Ebeveynler olarak sergilediğimiz tutarlı ve örnek davranışlar, çocukların kurallara uyum sürecini kolaylaştırır.
- 7) Pozitif Pekiştirme Kullanın
- Çocuklar kurallara uyduklarında olumlu geri bildirim almak, bu davranışı sürdürmelerini kolaylaştırır. Küçük övgüler, teşvik edici sözler vb. çocukların kurallara uyma motivasyonunu artırır. "Harika! Bugün oyuncaklarını topladın, beni çok mutlu ettin" gibi ifadeler, olumlu davranışları destekler.
- 8) Sabırlı Olun
- Çocukların kurallara alışması zaman alabilir ve bu süreçte sabırlı olmak büyük önem taşır. Kurallara uymakta zorlanan bir çocuğa sürekli kızmak yerine, neden uyum sağlamadığını anlamaya çalışmak ve ona rehberlik etmek daha etkili olacaktır. Tutarlı ve sabırlı bir yaklaşım, kuralların benimsenmesini kolaylaştırır.
- Çocuğunuz Kurallara Uymuyorsa Ne Yapabilirsiniz?
- Çocuğunuz beraber belirlediğiniz bir kurala uymuyorsa, öncelikle sakin bir ses tonu ile ilgili kuralı tekrarlayın. Bunu yaparken, çocuğunuzla aynı seviyede olmayı ve göz kontağı kurmayı ihmal etmeyin.
- Kuralı tekrarlarken, “lütfen, rica ediyorum” gibi sözcükler yerine, kararlı ancak sert olmayan bir ses tonu ile, “.......yapmanı bekliyorum” demeyi deneyin.
- Yüksek ses, bağırma, aşırı öfkelenme gibi tavırlar çocuğun kurala uymasını kolaylaştırmadığı gibi, anne babadan korkmasına ve ilerleyen zamanlarda onların anne babalık becerilerine saygı duymamasına sebep olabilir.
- Kuralı tekrarladıktan sonra, çocuğunuz hala uymayı reddediyorsa, “Peki, üstüne hırkanı giymediğin ve hava çok soğuk olduğu için, bu şekilde dışarı çıkmıyoruz” diyerek, davranışının sonucunu yaşamasını sağlayın.
- Kurallar koymak ve bunlara uyumu sağlamak, ebeveynlik sürecinin önemli bir parçasıdır. Çocuklar, net ve tutarlı sınırlar içinde kendilerini daha güvende hisseder ve sorumluluk bilinci geliştirirler. Ancak, kurallar koyarken sabırlı olmak, olumlu bir dil kullanmak ve çocuğu sürece dahil etmek, onların bu kuralları benimsemesini kolaylaştırır. Unutmayın, ebeveynler olarak sergilediğimiz tutum ve davranışlar, çocuklarımız için en güçlü rehberdir.
Yazar: Uzm. Çocuk Gelişimci Deniz Kaplan
- Kaynakça:
- Doğan, S. (2019). Çocuklarda Disiplin ve Kuralların Önemi. İstanbul Yayıncılık.
- Yavuzer, H. (2015). Çocuk Eğitimi El Kitabı. Remzi Kitabevi.
- Kulaksızoğlu, A. (2014). Gelişim Psikolojisi: Çocukluk ve Ergenlik. Nobel Yayınları.
- Salı 11 Mar 2025
- 29
